Бірқатар тауарлар мен қызметтердің бағасын уақытша тоқтату — алдағы фискалдық реформаларды жұмсартуға бағытталған шара. Үкіметтің қабылдаған шешімдері әлеуметтік желілерде кең қолдау тапқанымен, сарапшылар қауымының бір бөлігі бастапқыда бұл қадамдарды түсінбей қалды, деп хабарлайды inbusiness.kz
Алайда бұл шешімдердің аяқасты немесе қысыммен қабылданбағаны анық. Олар терең есептеулер мен жан-жақты ойластырылған тәсілдерге негізделген. Бұл үкіметтің реактивті емес, стратегиялық тұрғыда әрекет етіп отырғанын көрсетеді. Жаһандық экономикадағы тұрақсыздықты, сыртқы қысымның күшеюін және ықтимал геосаяси тәуекелдерді ескере отырып, үкімет нарықтық логиканы бұзбай, бизнес пен азаматтардың жаңа жағдайларға бейімделуіне көмектесетін уақытша тұрақтандыру тетіктерін іске асыруда.
Теңгерімді өсу және макроэкономикалық тұрақтылық
Соңғы жылдары әлемдік экономикада белгісіздік артып жатқанымен, Қазақстан аймақтағы ең тұрақты өсу қарқынын көрсетіп отыр. 2025 жылдың тоғыз айының қорытындысы бойынша ел экономикасы 6,3%-ға өсті. Бұл — жылдың басымен салыстырғанда 2,3 пайыздық тармаққа жоғары. Мұндай нәтиже – экономиканың салалық әртараптандырылуы мен теңгерімді дамуының жемісі.
Салалар бойынша өсім:
-
Көлік және қоймалау – 21,2%
-
Құрылыс – 14,9%
-
Сауда – 8,8%
-
Кен өндіру өнеркәсібі – 9,3%
-
Өңдеу өнеркәсібі – 6,2%
Негізгі капиталға салынған инвестициялар 13,5%-ға, ал өңдеу өнеркәсібіне салынған инвестициялар 30,7%-ға өсті. Бұл болашақ экономикалық өсімге берік негіз қалайды. Сонымен қатар, 2025 жылдың алғашқы жартыжылдығында Қазақстанға 10,1 млрд доллар көлемінде тікелей инвестициялар тартылса, 2024 жылдың қорытындысы бойынша бұл көрсеткіш 17,2 млрд долларды құрады.
Мұндай серпін ірі инфрақұрылымдық және ұлттық жобалармен қатар жүріп жатыр. Олардың қатарында: “Тариф орнына инвестиция”, “Келешек мектептері” және басқа да бастамалар бар.
Реалды сектордағы белсенділік те жоғары. Арнайы экономикалық аймақтарда жалпы 532 жоба жүзеге асырылып жатыр, оның 85-і шетелдік қатысумен. 2025 жылы 838 млрд теңгеге 115 жоба іске қосылып, 13,4 мың жұмыс орны ашылды. Ауыл шаруашылығында жалпы өнім көлемі 6,4 трлн теңгеге жетіп, 4,4%-ға өсті, азық-түлік өндірісі 9,8%-ға артты. Бұл – Қазақстанның 24 негізгі азық-түлік түрі бойынша өзін-өзі қамтамасыз етуін қамтамасыз етеді.
Бұл жетістіктер – макроэкономикалық тұрақтылық пен салалық дамудың қатар жүзеге асырылуының нәтижесі. Қазақстан ішкі өсу көздерін нығайта отырып, шикізатқа тәуелділікті біртіндеп төмендетіп келеді.
Реформалардағы икемділік және уақытша тұрақтандыру шаралары
Премьер-министр Олжас Бектеновтың төрағалығымен өткен үкімет отырысында басты қағида ретінде келесі ұстаным бекітілді: қысқа мерзімді қысымды жұмсата отырып, нарықтық реформалардан бас тартпау.
2025 жылғы 16 қазаннан бастап АИ-92 маркалы бензин мен дизель отынының бағасын көтеруге мораторий енгізілді. Коммуналдық тарифтер 2026 жылдың бірінші тоқсанының соңына дейін уақытша тоқтатылды. Бұл шаралар инфляциялық қысымды тежеуге және азаматтарды қорғауға бағытталған. Сонымен бірге, олар инфрақұрылымның орнықтылығына қауіп төндірмейді.
Осы шектеулерден келетін шығындар табиғи монополиялар субъектілерінің операциялық шығындарын оңтайландыру арқылы өтеледі. Барлық жоспарланған жөндеу және жаңғырту жұмыстары белгіленген кесте бойынша жалғасады.
Әлеуметтік маңызы бар азық-түлік бағасын тұрақтандыру үшін тұрақтандыру қорларын қаржыландыру көлемі екі есеге артты. Сонымен қатар, отандық ауыл шаруашылығы тауар өндірушілеріне қолдау күшейтілді, бұл тауарлардың өзіндік құнын төмендетуге ықпал етеді. Саудадағы делдалдар мен үстеме бағаларға бақылау күшейтілуде.
Бұл шаралардың басты ерекшелігі – олардың уақытша сипаты. Олар бизнестің және халықтың жаңа экономикалық шынайылыққа бейімделуіне мүмкіндік береді, сондай-ақ нарықтық тетіктерге біртіндеп көшуді қамтамасыз етеді.
Ұлттық банк базалық мөлшерлемені 18%-ға дейін көтеру туралы шешім қабылдады. Үкімет тұрғын үй құрылыс жинақ жүйесін қолдап, жеңілдетілген ипотекалық несие беру көлемін 500 млрд теңгеге дейін ұлғайтты.
"Әскери баспана" бағдарламасы қайта іске қосылды – ол жыл сайын 7 мың әскери отбасын тұрғын үймен қамтамасыз етеді. Құрылыс компанияларымен үш жылға бағаны белгілеуді көздейтін оффтейк-келісімшарттар жасалып жатыр – бұл әлеуметтік саясат пен бизнес мүдделерінің теңгерімін көрсететін сирек мысал.
Бизнеске қолдау және құрылымдық жаңғырту
Кәсіпкерлік ортаны реформалау "кедергі аз – сенім көп" қағидасы аясында жалғасуда. Шағын және орта бизнес субъектілерінің саны 2,17 млн-ға жетіп, 6,4%-ға артты. Олардың ЖІӨ-дегі үлесі 38,6%-ды құрады. Өндірілген өнім көлемі 18,7 трлн теңгеден асты (+11,4%).
10 мыңнан астам артық талап жойылды. "1 енгізу – 2 жою" қағидаты енгізілді: жаңа реттеу тек екі ескі талаптың күшін жойған жағдайда ғана қабылданады.
2024 жылы мемлекет тарапынан 1,3 трлн теңгеге 26 мың жоба қолдауға ие болды. Соның ішінде "Өрлеу" бағдарламасы аясында 392 млрд теңге 12,6% мөлшерлемемен 10 жылға инвестицияланды.
Демонополизация мен жекешелендіру белсенді жүзеге асуда: 922 млрд теңгеге 396 нысан бәсекелі ортаға берілді. "ҚазМұнайГаз", KEGOC, Air Astana секілді ірі мемлекеттік компаниялар IPO-ға шықты. Мемлекеттік активтер 3 трлн теңгеге оңтайландырылып, экономиканың икемділігі артты.
"Бәйтерек" холдингі және басқа да қолдау құралдары 1 трлн теңгеге капиталдандырылды. Соның нәтижесінде 8 мыңнан астам жоба қаржыландырылды, оның 96%-ы – шағын және орта бизнеске тиесілі. Әрбір мемлекеттік қолдау теңгесі 8 теңгеге дейін жеке инвестиция тартады – бұл мультипликатор тиімділігінің нақты көрсеткіші.
2026 жылдан бастап жаңа Салық кодексі күшіне енеді. Ол ашықтық пен цифрландыру қағидаттарына негізделген. Шағын және орта бизнес үшін “таза парақ” принципі енгізіледі: тексерістер мен камералдық бақылау алынып тасталады, қарызды өтеген жағдайда өсімпұл мен айыппұлдар кешіріледі, тіркеуден шығу рәсімі жеңілдетіледі.
Салық мөлшерлемелері қайта қаралды және инвестициялар мен қайта өңдеуді ынталандыруға бағытталған:
-
Корпоративтік табыс салығы (КТС) – 20%
-
Банктер үшін – 25%
-
Әлеуметтік сала үшін – 5%
-
ҚҚС – 16% (медицина үшін – 5–10%)
-
Жеке табыс салығы (ЖТС) – прогрессивті шкала бойынша 10–15%
Капиталдық салымдар бойынша 100% шегерім енгізілді, ал жаңа кен орындары үшін пайдалы қазбаларға салынатын салықтан босату қарастырылған.
Қорытынды
Үкімет қабылдаған барлық шаралар – уақытша және инфляциялық қысымды жұмсартуға, халық пен бизнесті қолдауға бағытталған. Алайда бұл қадамдар экономиканы ашық, бәсекеге қабілетті және жоғары технологиялы етуге бағытталған бұрынғы стратегиялық курстан ауытқымайды. Мемлекет популистік тәсілдерден бас тартып, ұзақмерзімді басымдықтарға сүйенеді: инвестициялар, сенім, адами капитал. Дәл осы – Қазақстанның аймақтағы көшбасшылық орнын сақтап, тұрақты және сапалы экономикалық өсімге жетуінің басты ресурсы.
