ЖЕР БЕТІНДЕГІ БАРЛЫҚ ТІРШІЛІК ИЕСІН БЕЛГІЛІ ЗАҢДЫЛЫҚТАРМЕН ЖАРАТҚАН АЛЛА ТАҒАЛА АДАМ ДЕНЕСІНЕ ІШКІ ТАБИҒИ ҚОРҒАНЫС МЕХАНИЗМІ – ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕНІ БЕРГЕН. БҰЛ ЖҮЙЕ БОЛМАСА, СІЗ БЕН БІЗДІҢ АҒЗАМЫЗ АЙНАЛАМЫЗДАҒЫ САН МЫҢДАҒАН АУРУҒА ТӨТЕП БЕРЕ АЛМАС ЕДІ. АЛ ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕНІ ҚОРҒАУ, ЖАЛПЫ ДЕНСАУЛЫҚТЫ САҚТАУ – ӘР АДАМНЫҢ ӨЗІНЕ ЖҮКТЕЛГЕН МІНДЕТІ. ОСЫНАУ МІНДЕТКЕ ДЕГЕН САЛҒЫРТТЫҚ ТАНЫТУДЫҢ СОҢЫ ЖЕР БЕТІНДЕ АДАМНЫҢ ИММУНДЫҚ ЖҮЙЕСІН ЗАҚЫМДАП, ҚОРҒАНЫС ҚАБІЛЕТІНІҢ КҮРТ ТӨМЕНДЕУІНЕ ӘКЕЛЕТІН ҚОҒАМДА «СПИД», «ВИЧ», «АИТВ», «ЖИТС» ДЕГЕН АТАУҒА ИЕ ІНДЕТТІҢ ТАРАЛУЫНА ЖОЛ АШТЫ.
БҰЛ ҚАНДАЙ ІНДЕТ?
Адамның иммун тапшылығы вирусы (АИТВ-ВИЧ) инфекциясы төрт сатыдан тұратын болса, соңғы сатысы – жұқтырылған иммун тапшылығы синдромы (ЖИТС- СПИД). Вирус ағзаға енгеннен кейін бірнеше жыл бойы ешқандай белгілер білінбей, вирус қанда көбейіп, иммундық клеткаларды жоя береді. Емделмеген жағдайда иммунитет төмендеп, ЖИТС сатысына әкеледі. Бұл аурудың қауіптілігі сол – вирус жұқтырған адам өзі білмей, басқаларға да жұқтыруы және денсаулығы нашарлап, емделмесе өлім жағдайына соқтыруы мүмкін.
АИТВ жұқпасының қауіпті дерт екендігін, оның қандай жолдармен жұғатынын әрбір адам білуі тиіс. Бұл індеттің негізгі үш жұғу жолы бар: жыныстық, қан арқылы және АИТВ жұқтырған анадан балаға (ем қабылдамаған жағдайда) жүктілік, босану, емізу кезінде жұғуы мүмкін. Осының ішінде жыныстық жолдың үлесі қазіргі таңда 98,5% құрап отыр. Яғни, АИТВ инфекциясы жастар арасында жыныстық жолмен көбірек таралуда. Басты себебі – жастардың кездейсоқ қорғалмаған жыныстық қатынасқа жиі түсуі.
ЖЫЛ БАСЫНАН БЕРІ 64 ЖАҒДАЙ
Ресми статистикалық мәліметке сүйенсек, облыс бойынша биыл АИТВ жұқтырғандардың саны өткен жылдың он айымен салыстырғанда 11 жағдайға азайғанымен мамандар соңғы жылдары өсу үрдісі байқалып отырғанын айтады. Мәселен, осыдан бес жыл бұрын яғни 2020 жылы 26 жағдай анықталса, 2025 жылдың 10 айында 64 жағдай тіркелген. Оның 70%-ын ер адамдар құрайды. Олардың арасында 20-39 жастағы жастардың үлесі басым болып отыр. АИТВ-мен өмір сүрушілер облысқа қарасты аудандарда да бар. Жан басына шаққанда жоғары көрсеткіштер Атырау қаласында (117,9), сонымен қатар Махамбет (58,2), Жылыой (47,0), Құрманғазы (33,0) аудандарында да тіркелген.
Адамның иммун тапшылығы вирусы инфекциясы алғаш рет елімізде өткен ғасырдың 80-жылдарының аяғында анықталған екен. Сол уақыттан бастап арнайы орталықтар құрылып, облыстық және қалалық деңгейде жұмыс жасай бастайды. Аталған індеттің алдын алу мен оның салдарын азайту бағытында 1988 жылы Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы мен БҰҰ Бас Ассамблеясының шешіміне сәйкес «1 желтоқсан – Халықаралық ЖИТС-қа қарсы күрес күні» ретінде белгіленіп, ол жыл сайын атап өтіледі. Атаулы күн қарсаңында тек қана індет туралы ғана айтып қоймай, онымен тікелей жұмыс жасайтын орталық мамандары туралы сөз қозғауды жөн көрдік. Осы мақсатта отыз бес жылдан аса уақыт аталған індеттің алдын алу бағытында жұмыс жасап келе жатқан «Облыстық АИТВ инфекциясының алдын алу орталығының» басшысы Айгүл Бағытжанқызына аталған індет төңірегінде бірнеше сауал жолдап, орталықтың жұмысы туралы да айтып беруін сұраған едік.
АИТВ ИНФЕКЦИЯСЫМЕН КҮРЕС ОРТАЛЫҒЫ
– Атырау облыстық АИТВ инфекциясының алдын алу орталығы 1989 жылы облыстық қан орталығының зертханасы базасында құрылды. Елді елең еткізген, алғашында «ғасыр дерті» деп үрей туғызған ЖИТС індетімен күресу, оның алдын алу орталығын ашу, оның жұмысын жолға қою, дамыту тыңнан түрен салғандай, аса жауапты жұмыс болды.
АИТВ орталығының өз ғимараты болмай, 25 жыл бойы, жалдамалы ғимараттарда орналасты. 2014 жылы NCOC компаниясы республика көлеміндегі алғашқы типтік ғимарат салып берді. Заманауи қондырғы- құралдармен қамтылған зертхана қажетті зертханалық тексерістерді сапалы жүргізуге мүмкіндік алды және 2023 жылы аккредитациядан өтіп, «СТ РК ISO 15189-23» стандартымен жұмыс жасап жатыр,- дейді орталық басшысы Айгүл Кудманова.
АИТВ инфекциясының алдын алу, ағарту-ақпараттандыру шараларын жүргізу, халықты тестілеу, инфекциясын диагностикалау, анық- талғандарды диспансерлік есепке алу және емдеу, профилактикалық ем жүргізу – орталықтың басты негізгі қызметтері. Басшының айтуынша, бүгінде бұл орталықта халыққа эпидемиолог, инфекционист, дерматовенеролог, гинеколог, фтизиатр, педиатр, психолог мамандар медициналық көмек көрсетеді. Сонымен қатар эпидемиологиялық, емдеу, профилактика бөлімдері мен диагностикалық зертханада 14 дәрігер, 21 медбике жұмыс істейді. Мұнда қызметкерлерге арнайы жеңілдіктер қарастырылған, ал АИТВ жұқтырғандармен жұмыс жасайтын мамандар және зертхана қызметкерлеріне үстемеақы, қысқартылған жұмыс күні және еңбек демалысына қосымша демалыс беріледі.
Орталықтың тағы бір атап өтер тұсы – мұндағы сенім бекеттері мен достық кабинеттері. Мамандар халықтың түйінді топтарына дерттің алдын алу бағдарламасын жүргізеді. Психоәлеуметтік кеңес кабинеті мен АИТВ-ға қан алу кабинеті келушілерге тегін медициналық көмек береді.
– АИТВ орталығы қызметінің ерекшелігі – тестіге дейін және кейін психоәлеуметтік кеңес беру. Психоәлеуметтік кеңес беру бөлімшесі – дәрігер мен мемлекеттік қызмет алушы арасындағы АИТВ туралы әңгімелесу. Бұл кеңесті дәрігер арнайы кабинетінде жүргізеді. Науқас АИТВ туралы білмеген мәліметтерін алады. Алдын алу бөлімі жалпы халықпен, кәсіпорын, ұйымдармен, жастармен, түйінді топтармен жұмыс жүргізеді. Бөлімнің жұмысы негізінен азаматтарға АИТВ туралы кеңінен түсінік беруге және індеттен сақтануды үйретуге бағытталған.
Жалпы АИТВ-мен өмір сүруші адамдар тегін еммен және зертха- налық тексерістермен қамтылған. Бұрын күніне бірнеше таблетка қабылдаса, қазіргі уақытта кешенді 1-2 таблетка ғана қабылдайды. Жүйелі жүргізілген ем нәтижесінде соңғы жылдары науқастардың қанындағы вирустық жүктеме мен ЖИТС-тен өлім көрсеткіштері азайды. Вирустық жүктеме азайса, ол жыныстық серіктестеріне де вирус жұқтырмайды. Тегін жедел-тесттер көмегімен 15-20 минутта АИТВ бар- жоғын анықтау мүмкіндігі бар, - дейді орталық басшысы.
ОРТАЛЫҚТА ЕМ ҚАЛАЙ ЖҮРГІЗІЛЕДІ?
– АИТВ анықтаудың жалғыз жолы – қанды АИТВ-ға тексеру. Жергілікті емханалар мен АИТВ орталығында тестілеуден тегін өтуге болады. АИТВ инфекциясы диагнозы бірнеше сатылық диагностикалық зерттеулерден кейін ғана қойылады. «Оң» нәтиже анықталған жағдайда басқа да қосымша зертханалық тексерістерден соң дереу анти- ретровирустық (АРВ) ем басталады. Бұл ем дәрігердің бақылауымен өмір бойы жүргізіледі. Дәрігер ем нәтижелілігін белгілі мерзімдерде қан талдауы арқылы қадағалап отырады.
Иммунитеті төмендеген науқастарда түрлі қосымша аурулар бас көтеруі мүмкін. АИТВ орталығы диспансерлік есептегі контингентке қосымша оппортунистикалық ауруларды да тегін емдейді, ол үшін дәрі- дәрмекпен толық қамтылған.
Індетке шалдыққан адам қалыпты өмірін жалғастырады. Салауатты өмір салтын ұстанып, дәрігер кеңесіне құлақ асып отыруы тиіс. Үнемі дәрігер бақылауында болып, дәрі-дәрмекті үздіксіз қабылдаса, ұзақ сапалы өмір сүріп, дүниеге дені сау бала әкеле алады. Оларды шеттетуге ешкімнің құқығы жоқ, басқа адамдармен бірге оқып, жұмыс жасап, толыққанды өмір сүре алады,- дейді А.Бағытжанқызы
«95-95-95» СТРАТЕГИЯСЫ ДЕГЕН НЕ?
– АИТВ инфекциясы әлеуметтік маңызды аурулар қатарына жатады. Оның алдын алу үшін түрлі ұйымдармен, салалармен бірлескен шаралар жүргізіледі. Ең басты ұстанымымыз – Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының «95- 95-95» стратегиясы. Біріншіден, бұл барлық АИТВ жұқтырғандардың 95%-ын анықтау қажет, яғни олар өз статусын білуі керек. Екіншіден, АИТВ-мен анықталғандардың 95%-ы антиретровирустық еммен қамтылуы тиіс. Үшіншіден, еммен қамтылғандардың 95%-ының емі жақсы нәтиже беріп, қанында вирус мөлшері төмендеуі керек. Осы көрсеткіштерге қол жеткізгенде індеттің таралуын тоқтатуға болады,- дейді А.Кудманова.
Облыс көлемінде 1 желтоқсан – ЖИТС-пен күрестің Дүниежүзілік күні қарсаңында халық назарын АИТВ мәселесіне аудару, ақпарат беру мақсатында 10 қараша мен 10 желтоқсан аралығында акция өтуде. Акция аясында облыс жастарының белсене қатысуымен оқу орындарында, жеке ұйымдарда, бұқаралық ақпарат құралдары арқылы ақпараттық-танымдық шаралар жоспарлы түрде өткізілуде. Бұл шаралар осы аймен ғана шектелмей, жыл бойы жалғасатын болады.
«Ауруын жасырған өледі» демекші, аты жаман індеттің алдын алу, оның таралуына жол бермеу әр адамның өз денсаулығына және қоғам қауіпсіздігіне жауапкершілікпен қарауынан басталатынын ұмытпағанымыз жөн.
Б.САПАРОВА
