Еліміз тәуелсіздік алған кезеңдерде өнеркәсіп жерлерінің құқықтық режимі ҚР Президентінің қаулысымен қабылданған 1995 жыл 22 желтоқсандағы «Жер туралы», 2001 жыл 24 қаңтарда «Жер туралы» заңдары негізінде реттелді, ал қазіргі уақытта 2003 жыл 20 маусымдағы ҚР «Жер кодексі» бойынша реттеліп келеді.
Орналасуға емес, сондай-ақ жер учаскесiн меншiк иесiнiң немесе жер пайдаланушының рұқсатынсыз бөтен жер учаскесiн оның меншiгiндегi және жер пайдалануға берiлген жер заңнамасын бұзушылықтар түрлерiнiң бiрi — жергiлiктi атқарушы органының тиiстi шешiмiнсiз басып алуы. ҚР Жер кодексiнiң 43-бабының 10-тармағына сәйкес егер облыстың, республикалық маңызы бар қаланың, астананың, ауданның, облыстық маңызы бар қаланың жергiлiктi атқарушы органының, аудандық маңызы бар қала, кент, ауыл, ауылдық округ әкiмiнiң жер учаскесiн беру туралы шешiмiнде өзгеше көзделмесе, жер учаскесiнiң нақтылы (белгiлi бiр жердегi) шекарасы белгiленгенге дейiн және құқық белгiлейтiн құжаттар берiлгенге дейiн жер учаскесiн пайдалануға жол берiлмейдi. Осы норманы сақтамау жер учаскесiн өз бетiнше иеленiп алу деп бағаланады және Қазақстан Республикасының әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы заңнамасына сәйкес әкiмшiлiк жауаптылықты көздейдi. Iс жүзiнде заң талаптарын бұза отырып, жекелеген тұлғалар жер учаскесiне сәйкестендiру құжатының және шекараларын ескере отырып, жергiлiктi жерде қолына алғанға дейiн деректер келтiру (ол сипатында болады және өзiнiң мәнi жағынан ғана емес, құқық белгiлеушi құжат болып табылады) жер комиссияның оң шешiмi ғана жер учаскесiнде, жер қазу жұмыстары және т.б. сол арқылы жер заңнамасын бұза отырып, қолданыстағы нормалары — құрылыс қызметiн жүзеге асырады. ҚР «Әкiмшiлiк құқық бұзушылық туралы» Кодексiнiң 118-бабына сәйкес (жерге мемлекеттiк меншiк құқығын бұзу), Мемлекеттiк жер учаскелерiн заңсыз иелену немесе айырбастау не жерге мемлекеттiк меншiк құқығын тiкелей немесе жанама нысанда бұзатын басқа да мәмiлелер жасау, сондай-ақ уақытша иеленген мемлекеттiк жердi уақтылы қайтармау, жеке тұлғаларға — бес айлық есептiк көрсеткiштiң елуден жетпiске дейiнгi мөлшерiнде айыппұл салуға әкеп соғады. Сонымен қатар ҚР Жер кодексiнiң 164-1 бабының 2-тармағы негiзiнде мемлекет меншігіндегі және жер пайдалануға берілмеген жер құрамынан өз бетінше иеленіп алынған жер учаскесін қайтаруды талап етуді жер учаскесі орналасқан жер бойынша жергілікті атқарушы органдар жүзеге асырады. Заңсыз иеленуші өз бетінше иеленіп алған жер учаскесін Қазақстан Республикасының әкімшілік құқық бұзушылық туралы заңнамасында көзделген әкімшілік жазалар қолданылған кезден бастап күнтізбелік отыз күн ішінде босатуға және өз бетінше иеленіп алған жер учаскесінде салынған (салынып жатқан) құрылысты, Қазақстан Республикасының азаматтық заңнамасында көзделген жағдайларды қоспағанда, өзі немесе өз есебінен бұзуды жүзеге асыруға міндетті. Заңсыз иеленушінің өз бетінше иеленіп алған жер учаскесін босату және мұндай учаскеде салынған (салынып жатқан) құрылысты бұзу жөніндегі міндеттерді орындамауына байланысты даулар сот тәртібімен шешіледі. Өз бетінше салынған құрылыс коммуналдық меншікке берілген жағдайда құрылысты жүзеге асырған тұлғаға сот айқындаған мөлшерде құрылысқа жұмсалған шығыстар өтеледі. Жер учаскесiн заңсыз иеленушiнiң жеке басын (деректерiн) анықтау мүмкiн болмаған жағдайда аумағында осындай жер учаскесі анықталған ауданның уәкілетті органы иесі жоқ жылжымайтын зат ретінде есепке қою үшін жылжымайтын мүлікке құқықты мемлекеттік тіркеуді жүзеге асыратын органға өтініш жібереді. Иесі жоқ жылжымайтын зат есепке қойылған күннен бастап бір жыл өткен соң аумағында жер учаскесі анықталған ауданның атқарушы органы осы затты мемлекет меншігіне түскен деп тану туралы талаппен сотқа жүгінеді.
Ғибрат МЫРЗАҒАЛИЕВ, аудандық жер қатынастары бөлімінің басшысы.
